Το μακρινό 1948 στο Λονδίνο, ο συγγραφέας Έρικ Άρθουρ Μπλαιρ δακτυλογραφούσε, ταλαιπωρημένος από τη φυματίωση, τις τελευταίες σελίδες ενός έργου που θα γινόταν το Κύκνειο άσμα του! Το βιβλίο του άρρωστου συγγραφέα κυκλοφόρησε την επόμενη χρονιά και κυριολεκτικά άλλαξε την οπτική που είχαν οι αναγνώστες για τον κόσμο τότε! Ένα βιβλίο που πούλησε εκατομμύρια αντίτυπα παγκοσμίως και θεωρείται προφητικό. Ο τίτλος είναι 1984 και ο συγγραφέας Έρικ Άρθουρ Μπλαιρ έγινε γνωστός σε όλο τον κόσμο με το ψευδώνυμο Τζωρτζ Όργουελ!
Είναι γεγονός πως αναρίθμητα μυθιστορήματα ανά τους αιώνες έχουν χαρακτηριστεί προφητικά. Βιβλία που παρουσιάζουν κάποιο δυστοπικό μέλλον με τον συγγραφέα να οραματίζεται κυρίως το πως ο κόσμος θα φτάσει στην καταστροφή του. Κάποια άλλα μιλούν για την ανάπτυξη τεχνολογιών που δεν θα μπορούσαμε ποτέ να φαντασθούμε. Και κάποια άλλα μιλούν για κοινωνικές ανισότητες και πολιτικά κινήματα. Το 1984 θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι όλα αυτά μαζί και τίποτα από όλα αυτά.
Σύμφωνα με τα ημερολόγια του Όργουελ, αλλά εκμυστηρεύσεις του ίδιου, το βιβλίο το σχεδίαζε από το 1943 και μετά την διάσκεψη της Τεχεράνης στην οποία συμμετείχαν ο Τσόρτσιλ, ο Στάλιν και ο Ρούζβελτ , συζητώντας για το τι μέλει γένεσθε μετά το πέρας του Β’ Παγκοσμίου πολέμου.
Το μόνο σίγουρο είναι ότι αν ο συγγραφέας περιέγραφε στους ηγέτες των κρατών την ιστορία που μόλις είχε εμπνευστεί εκείνοι θα έμεναν σύξυλοι.
Το μυθιστόρημα φαντάζεται έναν κόσμο όχι τόσο μακριά από το 1949 που εκδόθηκε το βιβλίο και αυτό έπαιξε σημαντικό ρόλο στην επιτυχία του. Ο αναγνώστης ένιωθε την ανάσα αυτού του δυσοίωνου μέλλοντος κάθε μέρα όλο και πιο έντονη.
Πάμε όμως να ξεφυλλίσουμε τις σελίδες του 1984 και να ρίξουμε μια προσεκτικότερη ματιά στην ιστορία:
Ο κόσμος λοιπόν είναι μοιρασμένος σε τρεις αυτοκρατορίες το 1984, που τους δίνει τα ονόματα Ωκεανία, Ευρασία και Ανατολασία. Η υπόθεση του μυθιστορήματός εκτυλίσσεται στην Ωκεανία (πρότυπο της οποίας είναι η σταλινική Σοβιετική Ενωση) και περιλαμβάνει την Αμερική και τη Μεγάλη Βρετανία. Πρόκειται για ένα κράτος ολοκληρωτικό που βασίζεται στον φόβο, στην απέχθεια για τους ξένους και στη διαστρέβλωση ως την πλήρη αντιστροφή της πραγματικότητας βάσει των τριών συνθημάτων του: «Ο πόλεμος είναι ειρήνη», «η ελευθερία είναι σκλαβιά», «η άγνοια είναι δύναμη».
Η Ωκεανία κυβερνάται από το κόμμα το οποίο συνίσταται από δύο κύκλους: τον εσωτερικό (των στελεχών που λαμβάνουν τις αποφάσεις και αποτελούν το 2% του πληθυσμού) και τον εξωτερικό (των υπαλλήλων που τις εφαρμόζουν και συνιστούν το 13%). Οι υπόλοιποι αποκαλούνται προλετάριοι. Αρχηγός του κόμματος είναι ο Μεγάλος Αδελφός που παίρνει μυθικές διαστάσεις, αφού μολονότι πανταχού παρών παραμένει αόρατος. Το κόμμα είναι η μόνη αλήθεια – και είναι αλάνθαστο.
Οι τέσσερις κυριότερες υπηρεσίες της Ωκεανίας είναι το Υπουργείο της Αλήθειας, το Υπουργείο της Ειρήνης, η Αστυνομία της Σκέψης και το Υπουργείο της Αγάπης.
Το Υπουργείο της Ειρήνης είναι στην πραγματικότητα υπουργείο πολέμου, ενώ στο Υπουργείο της Αλήθειας εργάζεται ο πρωταγωνιστής του «1984» Γουίνστον Σμιθ.
Σε αυτό το υπουργείο ξαναγράφεται η Ιστορία σύμφωνα με τις κομματικές επιταγές, όπως και οποιοδήποτε άλλο κείμενο – ως και τα μυθιστορήματα. Καθιερώνεται το «New Speak» (η «Νέα Ομιλία» ή «Νέα Γλώσσα») και όσο περνά ο καιρός τόσο οι λέξεις λιγοστεύουν.
Η Αστυνομία της Σκέψης παρακολουθεί το πώς σκέφτονται οι πολίτες, που δεν πρέπει να έχουν άλλη άποψη από εκείνη του κόμματος για οτιδήποτε. Έτσι, αν το κόμμα αποφασίσει ότι δύο συν δύο δεν μας κάνουν τέσσερα αλλά πέντε, αυτό είναι νόμος. Το Υπουργείο της Αγάπης είναι υπεύθυνο για την τήρηση της τάξης και τα βασανιστήρια. Όσοι διαφωνούν ή «παρεκτρέπονται» μεταφέρονται στο δωμάτιο 101 που είναι αίθουσα βασανιστηρίων.
Σε όλους τους δημόσιους χώρους υπάρχουν γιγαντοοθόνες που παρακολουθούν τους πάντες. Οθόνες υπάρχουν επίσης και στα σπίτια. Ιδιωτική ζωή επομένως δεν υφίσταται, εκτός από τις ώρες του ύπνου όπου σβήνουν τα φώτα.
Και μέσα σε αυτή την παράδοξη κοινωνία γεννάται ο έρωτας ανάμεσα στον Γουίνστον Σμιθ και την Τζούλια.
Ο υπάλληλος Γουίνστον Σμιθ όμως προσπαθεί να περισώσει ένα ποσοστό ελευθερίας, γι’ αυτό και κρατά ημερολόγιο όπου γράφει αυτά που σκέφτεται ή αυτά που συνιστούν την αντικειμενική πραγματικότητα. Κάποια στιγμή συναντά μια κοπέλα, την Τζούλια, που και εκείνη σκέφτεται με τον ίδιο τρόπο.
Θα την ερωτευτεί και οι δυο τους θα προσπαθήσουν να αντισταθούν και να συναντήσουν και άλλους διαφωνούντες.
Αλλά σε αυτή την αυτοκρατορία του απόλυτου φόβου, που βασίζεται στη λογοκρισία, στην προπαγάνδα και στην παρακολούθηση των πάντων, ακόμη και ο έρωτας είναι πολιτική πράξη, δηλαδή πράξη αντίστασης. Οι δυο τους συναντιούνται σε δημόσια μέρη όπου ανάμεσα στο πλήθος θα μπορούν να πιάσουν ο ένας το χέρι του άλλου. Όμως τίποτε δεν μένει κρυφό για πολύ. Το κόμμα όχι μόνο θα τους χωρίσει, αλλά και θα τους αναγκάσει να καταδώσουν ο ένας τον άλλον.
Το βιβλίο καθιέρωσε στις συνειδήσεις του κόσμου την έννοια του Μεγάλου αδερφού, μια έννοια που χρησιμοποιείται ευρέως και σήμερα. Η αίσθηση παρακολούθησης σε κάθε σου βήμα μέσω των δραστηριοτήτων σου και καθημερινή προσπάθεια να ελαττωθούν και στο τέλος να εξαλειφθούν οι ατομικές σου ελευθερίες είναι που δίνουν στο βιβλίο τον χαρακτηρισμό «προφητικό».
Είναι φυσικό επακόλουθο ότι αμέτρητοι συγγραφείς και λογοτέχνες επηρεάστηκαν από το 1984 του Όργουελ με χαρακτηριστικότερη περίπτωση τον συγγραφέα από το «Κουρδιστό πορτοκάλι», Άντονι Μπέρτζες. Ό ίδιος ο Μπέρτζες είχε δημοσιεύσει άρθρο το 1984 στην εφημερίδα «Miami Herald» με τον ερωτηματικό τίτλο: «Καλημέρα! Είναι 1984. Είμαστε ελεύθεροι;».
Ό Τζώρτζ Όργουελ πέθανε ένα χρόνο μετά την έκδοση του βιβλίου, το 1950, από φυματίωση στο νοσοκομείο του Λονδίνου. Το 1984 έμελλε να γίνει το σπουδαιότερο έργο του και το Κύκνειο άσμα του!
Καμπάκης Κωνσταντίνος: Συγγραφέας – Ερευνητής
