Ένα χάδι και ένα γλυκό φιλί στο μέτωπο κάνουν και το πιο ανήσυχο παιδί να ηρεμήσει. Η μητρική φιγούρα καθισμένη στο κρεβάτι, κατευνάζει ταραχώδεις σκέψεις και βοηθάει με την ήρεμη φωνή της τα βλέφαρα να κλείσουν. Και τότε ένας κόσμος ονείρων περιμένει καρτερικά να τυλίξει στη ζεστή του αγκάλη τον ταξιδευτή και να τον πάει σε κόσμους μαγικούς.
Είναι όπως ακριβώς το έγραψαν οι Χαϊνηδες:
…Κι όντεν ο ύπνος ο γλυκύς
δόξευγε το μυαλό μου
στον κόσμο των παραμυθιών
γύριζ’ ο λογισμός μου…
Είναι όμως πάντα τα παραμύθια όμορφα; Επικρατεί μονίμως το δόγμα: «Και ζήσανε αυτοί καλά και εμείς καλύτερα»; Τα παραμύθια έχουν ως φυσικό επακόλουθο έναν ήρεμο ύπνο γεμάτο αναζωογονητικά και όμορφα όνειρα;
Η απάντηση με λίγη σκέψη είναι πως όχι! Κάνοντας μια γρήγορη αναδρομή στην παιδική μας ηλικία, συνειδητοποιούμε ανατριχιάζοντας πως ακόμα και τα πιο αθώα παραμύθια κρύβουν μέσα τους ιστορίες φρίκης και ανείπωτης θλίψης. Παραμύθια που κάθε παιδί έχει ακούσει και έχει κοιμηθεί γαλήνια ακούγοντάς τα, ίσως να έχει βρεθεί σε κόσμους τρομακτικούς και εφιαλτικούς όταν ο ύπνος το πήρε μακριά.
Ποια όμως μπορεί να είναι εκείνα τα παραμύθια για τα οποία γίνεται ο λόγος;
Σε ποιες ιστορίες κακοί λύκοι τρώνε μικρά παιδιά; Τρομακτικές μάγισσες ρίχνουν ξόρκια και φυλακίζουν εκείνους που χάθηκαν σε σκοτεινά δάση;
Σε ένα παλαιότερο άρθρο είχε γίνει εκτενή αναφορά στο Γαλλικό παραμύθι «ο Κυανοπώγων» του Σαρλ Περώ. Ένα παραμύθι που περιέχει όλα εκείνα τα υλικά που γενούν εφιάλτες ακόμη και σε ενήλικες!
Και το ερώτημα που έρχεται αυτομάτως στο νου είναι αυτό;
«Πρέπει να διαβάζουμε στα παιδιά παραμύθια που περιέχουν τρομακτικές σκηνές;
Την απάντηση μας την δίνει η Σάλι Γκοντάρντ Μπλάιθ, διευθύντρια του Ινστιτούτου Νευροφυσιολογικής Ψυχολογίας στο Τσέστερ και ειδική αναπτυξιολόγος υποστηρίζει ότι παραμύθια όπως η Ραπουνζέλ και η Σταχτοπούτα είναι σημαντικά για την ανάπτυξη του παιδιού. Αρκετοί ακαδημαϊκοί συμφωνούν μαζί της επισημαίνοντας ότι τα παραμύθια προετοιμάζουν τα παιδιά για συγκεκριμένους κινδύνους. Ο ίδιος ο Δαρβίνος άλλωστε, υποστήριξε ότι ο φόβος είναι ενστικτώδες σύμπτωμα ανάπτυξης. Έτσι, οι εισβολείς, οι γίγαντες και οι κακοί λύκοι μαθαίνουν στα παιδιά να προστατεύονται από επικίνδυνες καταστάσεις.
Πράγματι, όσο τρομακτικές κι αν μοιάζουν αυτές οι ιστορίες για τους γονείς, πολλοί ακαδημαϊκοί εκτιμούν ότι βοηθούν τα παιδιά να αντιμετωπίσουν τις ανησυχίες και τις φοβίες που δεν μπορούν να εκφράσουν. Ο διάσημος συγγραφέας και παιδοψυχολόγος Bruno Bettelheim πίστευε ότι τα παραμύθια είναι σημαντικά για την ανάπτυξη των παιδιών, επειδή οι βασικοί χαρακτήρες – που είναι και οι ίδιοι παιδιά πολλές φορές- επιδεικνύουν θάρρος και νικούν σε έναν κόσμο γιγάντων και εχθρικών ενηλίκων.
Ας αναλογιστούμε, κυρίως τα αγόρια, εκείνη την τρυφερή εποχή που διαβάζαμε για τρομερούς δράκους που κατέστρεφαν χωριά με τις φλόγες τους, για τερατόμορφα πλάσματα και πριγκίπισσές που έπεφταν στα νύχια τους ζητώντας απεγνωσμένα βοήθεια. Πάντα φορούσαμε τη νοερή μας πανοπλία και με το ξίφος ανά χείρας βαδίζαμε το σκοτεινό μονοπάτι προκειμένου να αντιμετωπίσουμε σθεναρά το τέρας. Και φυσικά να κερδίσουμε την αγάπη της όμορφης πριγκίπισσας! Πόσες φορές μπήκαμε στα παπούτσια του κεντρικού ήρωα και ταξιδέψαμε σε αφιλόξενους κόσμους αμέσως μετά το «Μια φορά και έναν καιρό»;
Η απάντηση: Αμέτρητες!
«Οι μεγάλοι είναι αυτοί που φοβούνται τα τρομακτικά παραμύθια. Τα παιδιά τα λατρεύουν» είχε πει και ο Φρόυντ. Τα περισσότερα παραμύθια μαγεύουν τα παιδιά. Τα μεταφέρουν σε έναν κόσμο μαγικό και ενισχύουν τη φαντασία τους με τρόπο που ελάχιστοι σύγχρονοι συγγραφείς έχουν καταφέρει.
Μπορεί λοιπόν ο μεγάλος και τρομακτικός λύκος
Τι μεγάλα δόντια που έχεις
να έφαγε τη γιαγιά, η κακιά μάγισσα να σκόπευε να φάει τον Χάνσελ και τη Γκρέτελ όπως και άλλα παιδάκια πριν από αυτά και ο Στρατιώτης να ήρθε αντιμέτωπος με έναν σκύλο σε μέγεθος σπιτιού στη μαγική σπίθα του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν. Κάθε ατρόμητο αγόρι που διάβασε αυτές και πολλές άλλες παρόμοιες ιστορίες κατάφερε να κατατροπώσει τους κακούς και να σώσει τον κόσμο.
Γιατί ίσως τελικά τον κόσμο να τον σώνουμε και να τον κάνουμε καλύτερο πρώτα μέσα μας, στη συνείδησή μας. Ίσως αυτό να είναι το πιο δύσκολο κομμάτι!
Και ίσως τα παραμύθια, αυτά που μερικές φορές γεννούν εφιάλτες, να οδηγούν προς αυτήν την κατεύθυνση!
Καμπάκης Κωνσταντίνος (ερευνητής – συγγραφέας)
